Jolande Withuis (1949) studeerde sociologie en volgde daarnaast colleges antropologie, politicologie, geschiedenis en psychiatrie. Haar eerste artikelen in het Amsterdams Sociologisch Tijdschrift (AST) eind jaren tachtig en haar proefschrift Opoffering en heroïek. De mentale ontwikkeling van een communistische vrouwenorganisatie in Nederland. 1946-1976 waarop zij in 1990 in Nijmegen promoveerde en dat bekroond werd met de politicologenprijs, bevatten reeds de thema’s die in haar hele oeuvre zouden terugkomen: oorlogservaringen, traumaverwerking, en feminisme.
Withuis doceerde een aantal jaren Vrouwenstudies aan de universiteiten van Nijmegen en aan de VU, en werkte van 1999 tot haar pensionering in 2014 als wetenschappelijk onderzoeker bij het NIOD. In 2002 verscheen Erkenning. Van oorlogstrauma naar klaagcultuur, en in 2005 Na het kamp. Vriendschap en politieke strijd, over de naoorlogse lotgevallen van Nederlandse overlevenden van onder meer Auschwitz, Buchenwald, Dachau en Natzweiler.
In het werk van Withuis is altijd ruimte voor de eigen stem en de eigen biografie. Bijvoorbeeld over haar jeugd als kind in een communistisch gezin tijdens de Koude Oorlog, een thema waar niet veel sociologen zich aan durfden wagen. Met het autobiografische boek Raadselvader (2018) nam ze een groot publiek voor zich in.
In 2008 verscheen haar eerste biografie. Weest manlijk, zijt sterk. Pim Boellaard 1903-2001. Het leven van een verzetsheld, werd direct met twee prijzen bekroond. In 2016 verscheen Juliana. Vorstin in een mannenwereld, dat inmiddels zeven drukken beleefde. Haar biografie Geen tijd verliezen over de schilderes Jeanne Bieruma Oosting die afgelopen jaar verscheen maakte van 2022 een echt ‘Oosting-jaar’ met maar liefst zes exposities in Nederlandse musea.
Withuis heeft zich naast haar academische werk altijd tot een breder publiek gericht. Haar boekbesprekingen voor de NRC en het Historisch Nieuwsblad, haar jarenlange inzet als columniste voor OPZIJ, haar redactielidmaatschap van het Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, haar vele lezingen waaronder de prestigieuze Huizinga-lezing, en haar optreden als Zomergast (2012) bij de VPRO hebben haar een groot aanzien gegeven en een breed publiek laten kennismaken met deze socioloog, schrijfster en feministe – zoals Withuis zichzelf omschrijft.
Withuis toont zich in al haar werk een onafhankelijke geest, met een scherpe antenne voor de risico’s van gewetensdwang, collectivisme, gedachtenpolitie en slachtofferschap – ook de hedendaagse versies daarvan. ‘Vrijheid van denken is het allerhoogste’, zo stelde zij in een interview in Trouw (14-05-2017). Haar speur- en graafwerk, vooral in haar biografieën, leiden niet zelden tot bijzondere onthullingen, de presentatie van onbekende feiten of de ontkrachting van hardnekkige mythes.
Withuis profileert zich in haar werk nadrukkelijk als socioloog. Zij toont zich daarmee een excellente vertaler van sociologische verschijnselen en mechanismen in diepgravende en tegelijkertijd toegankelijke publicaties gericht op een breed publiek. De grote thema’s in haar werk, oorlogservaringen, traumaverwerking, en feminisme, zijn bij uitstek sociologisch van aard en spreken een groot publiek aan. Jolande Withuis is daarmee een vooraanstaand vertegenwoordiger van academisch verankerde publieke sociologie.